روابط ایران و چین در دولت سیزدهم

 به گزارش راهبرد معاصر؛ با پیروزی سید ابراهیم رئیسی در انتخابات ریاست جمهوری ، انتظارات بر این است که دوره جدیدی در سیاست خارجی ایران آغاز می شود. مشکلات اقتصادی، شیوع بیماری همه گیر کووید 19 و بحران آب از چالش های مهمی هستند که دولت جدید با آن ها روبرو خواهد شد.  احتمال احیای توافق هسته ای بین ایران و آمریکا می تواند در کوتاه مدت با بهبود تدریجی فروش نفت و آزاد سازی برخی از پول های بلوکه شده همراه شود که در نهایت می تواند تا حدودی وضعیت اقتصادی ایران را بهبود ببخشد. با این حال، ایران برای تامین رفاه درازمدت خود به حمایت اقتصادی و سیاسی ابرقدرت نوظهور دیگر جهان یعنی چین روی آورده است. راهبرد کنونی چین در منطقه خاورمیانه، توسعه روابط دیرینه خود با ملت های منطقه است. اگر چه این کشور به طور رسمی یک کشور کمونیستی باقی مانده؛ اما استانداردهای ایدئولوژیک خود را در مورد شرکایش اعمال نمی کند. در واقع رویکردهای این کشور با روش های توسعه،هنجارهای اجتماعی و فرهنگی شرکا و متحدینش مطابقت و همخوانی دارد.

در طی ماه های اخیر، مناسبات چین با ایران و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس گسترش یافته است. ایران و چین بر سر توافق نامه همکاری 25 ساله با یکدیگر مذاکره کردند که دولت حسن روحانی آن را به عنوان یک موفقیت بزرگ در سیاست خارجی ایران مورد تحسین قرار داد. پس از انتخابات ریاست جمهوری ، « شین جین پینگ» رئیس جمهور چین با ارسال پیامی، پیروزی سید ابراهیم رئیسی را در انتخابات تبریک گفت و تصریح کرد که ایران و چین شرکای استراتژیک جامعی هستند. رئیس جمهور در طی این پیام تصریح کرد که پکن مایل است با آیت الله رئیسی در تقویت روابط استراتژیک، اعتماد سیاسی متقابل و توسعه و تعمیق مشارکت سودمند همکاری کند.

2021م بزرگداشت پنجاهمین سالگرد برقراری روابط دیپلماتیک میان ایران و چین است. ژائو لیجیان سخنگوی وزارت امور خارجه چین در پاسخ به پرسشی در مورد همکاری آتی چین با ایران گفت: « چین اهمیت زیادی برای توسعه روابط دوجانبه قائل است و آماده همکاری با ایران است تا در پنجاهمین سالگرد تاسیس روابط دیپلماتیک از این فرصت بهره ببرد و روابط دوجانبه را به سطح جدیدی برساند.»

برخی از تحلیلگران بر این نظر هستند که سیاست خارجی ایران در دوران ابراهیم رئیسی با تاکید وی بر همکاری نزدیک با چین و روسیه، همچنان بر استراتژی « نگاه به شرق» تمرکز خواهد کرد. نکته مهم ، توسعه روابط ایران با چین و روسیه همیشه توسط دولت ایران پشتیبانی شده است. روزنامه گلوبال تایمز چین نوشت که وقتی صحبت از سیاست خارجی دولت سیزدهم می شود، باید نگرش آیت الله رئیسی را نسبت به غرب در نظر گرفت. در این راستا انتظار می رود رئیس جمهور موضعی تند و رادیکالی در دفاع از منافع اقتصادی و امنیتی ایران اتخاذ کند. علی رغم بهبود روابط، غیرمحتمل است ایران در دوران ریاست جمهوری؛ ائتلافی آشکار با چین و روسیه ایجاد کند. سیاست خارجی ایران تا حد زیادی دارای دو بعد است: موضع گیری شدید علیه واشینگتن و تعمیق روابط با جهان اسلام. در حالی که چین و روسیه جز کشورهای اسلامی نیستند؛ انتظارات بر این است که سید ابراهیم رئیسی اقدامات دولت حسن روحانی را ادامه داده و رابطه نسبتاً نزدیک با آنها را حفظ کند.

روابط ایران با چین و روسیه احتمالا در دو زمینه ی اصلی توسعه و گسترش خواهد یافت: نخست، روسیه و چین احتمالا با میزبانی برنامه هایی برای رسیدگی به موضوعات مرتبط، گام های موثرتری در زمینه توافق هسته ای برمی دارند. سید ابراهیم رئیسی همچنین بر اهمیت نقش چین و روسیه در کمک به احیای برجام تاکید خواهد کرد . دوم چین و روسیه ممکن است در چارچوب سازمان همکاری اسلامی بر تاثیر متغیر اسلام در روابط سه جانبه بین چین، روسیه و ایران تاکید کنند.

در ماه مارس گذشته؛ یک سند جامع توافق نامه مشارکت راهبردی 25 ساله میان دو کشور در حضور وزرای خارجه ایران و چین در تهران امضا شد. بنا به گفته ی مقامات تهران و پکن، این سند باید یک برنامه سیاسی، استراتژیک، اقتصادی و فرهنگی در نظر گرفته شود که در طولانی مدت جنبه های جامع روابط دو کشور را در ابعاد مختلف سیاسی ، اقتصادی و فرهنگی دنبال می کند. بنابراین  دو کشور بر پتانسیل موجود برای همکاری اقتصادی تأکید دارند و متعهد به همکاری در زمینه های نفت ، صنعت، معدن و حوزه های مرتبط با انرژی هستند.

هر کشوری که قصد جذب سرمایه گذاری خارجی را دارد ، باید زیرساخت هایی را نیز فراهم کند و این زیرساخت برای اقتصاد ایران حیاتی هستند. برای ثبات اقتصاد؛ ایران باید بتواند تورم و نرخ ارز را کنترل کند. برای یک سرمایه گذار خارجی بالقوه در مسکو یا پکن ، امنیت سرزمینی و ثبات اقتصادی بسیار مهم است. امنیت ایران در برابر تهدیدات ژئوپلیتیک خارجی در حال حاضر در وضعیت خوبی است اما وضعیت ثبات اقتصادی خوب نیست. بنابراین ایران باید در سبد کشورهایی باشد که چین در آن ها سرمایه گذاری می کند، چرا که این کشور از نظر نیروی انسانی، انرژی و تخصص مورد نیاز چین دارای مزیت است.

در حقیقت ، امضای این سند همکاری 25 ساله بین دو کشور آغاز یک رابطه جدید نیست ، بلکه رسمی شدن یک رابطه موجود است. نظام بین المللی در حال تغییر و تحول اساسی است و طی 25 سال گذشته ، نسل های آینده شاهد نظامی با ویژگی های دیگر بوده اند که بسیار متفاوت است. تاکید مقامات وزارت امور خارجه ایران از جمله سفیر ایران در پکن بر این نکته است که این توافق نامه تنها یک همکاری مشترک است و ضد کشور ثالثی نیست؛ بلکه نشان می دهد که این برنامه برای کشورهای بالقوه دارای اهمیت است و ماهیت سیاسی این برنامه را نشان می دهد.

تحریم های آمریکا علیه صادرکنندگان نفت ایران مشکلات زیادی را برای اقتصاد ایران ایجاد کرده است. فروش نفت ایران در بازار خاکستری به چین توانست بخشی از سهم بازار نفت ایران را حفظ کند. هر دو کشور دلایلی دارند که موافقت نامه های خود را تا حد ممکن مبهم نگه دارند. مدتهاست که چین به دنبال ایجاد تعادل در روابط ایران و چین با منافع رقابتی خود در خلیج فارس است و عربستان سعودی مهمترین تامین کننده نفت چین است. در همین زمان ، پکن تلاش کرده است تا مشارکت استراتژیک جامع خود را با ریاض و امارات متحده عربی افزایش دهد و همچنین مناسبات خود را با کویت ، قطر و عمان ، سایر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس (GCC) تقویت کند. بنابراین مشخص است که ایالات متحده همچنان یک متغیر تاثیرگذار در محاسبات چین می باشد. در دهه 1990 ، فشارهای ایالات متحده باعث شد چین همکاری خود را در زمینه انرژی هسته ای و موشک های بالستیک با ایران محدود کند. اکنون نفوذ آمریکا ضعیف تر است ، اما تهدید تحریم ها باعث شده شرکت های بزرگ دولتی چینی و بخش خصوصی چین تمایلی به سرمایه گذاری در ایران نداشته باشند.

توجه به تأکیدات دولت چین در برنامه چهاردهم توسعه در مورد امنیت انرژی و تغییر اقلیم ، برنامه 25 ساله ایران در صورت اجرا ، باعث افزایش حضور شرکت های چینی در صنعت نفت و گاز ایران خواهد شد. به دلیل دشواری واردات تجهیزات مدرن، شرکت های خدمات نفت چین می توانند برخی از نیازهای مناطق نفتی ایران را برآورده کنند.

موقعیت جغرافیایی، منابع هیدروکربنی و زیرساخت های ارتباطی ایران، شرایط خوبی را برای سرمایه گذاری چین فراهم می کند. در دوران ریاست جمهوری رئیسی ، روابط بین دو کشور به احتمال زیاد توسعه خواهد یافت ، اما اگر سیاست خارجی ایران تغییر نکند و به برنامه های هسته ای، موشک بالستیک و حمایت از گروه های نیابتی ادامه دهد، تحریم ها همچنان پابرجا خواهند ماند و این امر سرمایه گذاری چین را در این کشور دچار مشکل می کند. دولت سیزدهم برای کسب بیشترین سود از توافق نامه استراتژیک 25 ساله، باید سیاست خارجی مصالحه جویانه ای اتخاذ کند و شرایط را برای حضور تمام شرکت های خارجی در ایران فراهم نماید. خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان باعث افزایش حضور و نفوذ چین و روسیه در خاورمیانه می شود و چین تلاش خواهد کرد تا از تمام ابزارهای موجود برای افزایش حضور و نفوذ خود در منطقه ، به ویژه در ایران استفاده کند.